Từ khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công đến nay, Nhà nước và Pháp luật Việt Nam ngày càng hoàn thiện, phục vụ đắc lực cho sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa. Đây là kết quả của việc vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, cùng với sự lãnh đạo kiên định và đổi mới không ngừng của Đảng Cộng sản Việt Nam. Trong 80 năm qua, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam tiếp tục được xây dựng và phát triển. Tổ chức và hoạt động nhà nước, hệ thống pháp luật không ngừng được hoàn thiện, khẳng định vai trò trung tâm trong quản lý và phát triển đất nước. Trước thềm kỷ nguyên mới, sự đổi mới mạnh mẽ về tổ chức bộ máy nhà nước theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, hoàn thiện hệ thống pháp luật, v.v.. đã tạo những tiền đề quan trọng để hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.
1. Quá trình xây dựng, phát triển của Nhà nước và Pháp luật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1945 - 2025)
Giai đoạn 1945 - 1954: Ngay khi ra đời, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phải đối mặt với muôn vàn khó khăn, “thù trong giặc ngoài”. Tuy nhiên, với tinh thần tự lực, tự cường, Nhà nước đã nhanh chóng ban hành hàng loạt văn bản pháp luật quan trọng để củng cố chính quyền và chuẩn bị cho cuộc kháng chiến. Hiến pháp năm 1946 đã đặt nền móng lập hiến hiện đại, khẳng định quyền lực thuộc về nhân dân. Dù còn sơ khai, hệ thống pháp luật này đã thể hiện bản chất dân chủ, nhân văn, qua đó huy động sức mạnh toàn dân, đưa cuộc kháng chiến chống Pháp đến thắng lợi.
Giai đoạn 1954 - 1975: Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tích cực hoàn thiện tổ chức bộ máy và hệ thống pháp luậttrong điều kiện xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh giải phóng miền Nam. Hiệp định Giơ-ne-vơ năm 1954 tạm thời chiađất nước làm hai miền, miền Bắc tiến hành xây dựng chủ nghĩa xã hội, miền Nam đấu tranh thống nhất đất nước. Hiến pháp năm 1959 ra đời, củng cố bộ máy nhà nước dân chủ nhân dân; đồng thời, nhiều luật quan trọng về đất đai, hôn nhân, hình sự… được ban hành. Ở miền Nam, chính quyền cách mạng dưới sự lãnh đạo của Mặt trận Dân tộc Giải phóng và Chính phủ Cách mạng lâm thời đã dần hình thành, phục vụ hiệu quả cuộc đấu tranh chống Mỹ cứu nước, tiến tới thống nhất đất nước.
Giai đoạn 1975 - 1986: Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hoàn thiện bộ máynhà nước thống nhất toàn quốc, hàn gắn vết thương chiến tranh, cả nước bước vàothời kỳ quá độ đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội. Hiến pháp năm1980 ra đời đánh dấu sự thống nhất về mặt hiến pháp, củng cố hệ thống chính trị và pháp luật. Nhà nước tập trung khôi phục kinh tế, khắc phục hậu quả chiến tranh và xây dựng nền tảng ban đầu cho chủ nghĩa xã hội. Tuy nhiên, cơ chế kế hoạch hóa tập trung bao cấp được duy trì quá lâu trong thời bình đã bộc lộ nhiều hạn chế, đặt ra yêu cầu đổi mới tư duy pháp lý và cơ chế quản lý nhà nước.
Giai đoạn 1986 đến nay: Đảng khởi xướng và đẩy mạnh sự nghiệp đổi mới, hội nhập và xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Đại hội lần thứ VI của Đảng năm 1986 với đường lối Đổi mới toàn diện đã mở đường cho đất nước thoát khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hộivà tiếp tục phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đường lối này đã tác động sâu sắc, thúc đẩy quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Hiến phápnăm1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) và đặc biệt là Hiến pháp năm 2013 (sửa đổi, bổ sung năm 2025) đã thể chế hóa mạnh mẽ chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đề cao quyền con người, quyền công dân, tăng cường vai trò giám sát của Quốc hội và nhân dân. Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật đã tạo hành lang pháp lý vững chắc cho nền phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập hội nhập quốc tế sâu rộng.
2. Thành tựu nổi bật qua 80 năm xây dựng, phát triển Nhà nước và Pháp luậtxã hội chủ nghĩa Việt Nam
Thứ nhất, Nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam giữ vững bản chất nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Đây là thành tựu nổi bật và xuyên suốt. Trong suốt tiến trình cách mạng Việt Nam,bản chất dân chủ của Nhà nước luôn được khẳng định và phát huy. Quyền làm chủ của nhân dân được khẳng định và đề cao với các cơ chế để nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình thông qua dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Từ Hiến pháp năm 1946 đến nay, hệ thống pháp luật Việt Nam ngày càng hoàn thiện đầy đủ, đảm bảo tính đồng bộ, bao quát các lĩnh vực, cơ bản đã đáp ứng yêu cầu quản lý và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Bộ máy nhà nước ngày càng tinh gọn, hiện đại, hoạt động chuyên nghiệp, hiệu lực, hiệu quả,phục vụ nhân dân tốt hơn.
Thứ hai, hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện, tạo hành lang pháp lý vững chắc cho sự phát triển toàn diện của đất nước. Pháp luật Việt Nam phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng, tương thích với chuẩn mực quốc tế, tạo môi trường thuận lợi cho đầu tư, kinh doanh và hội nhập. Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội ngày càng tăng. Pháp luật đã trở thành công cụ hữu hiệu để điều chỉnh các quan hệ xã hội, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, duy trì trật tự, thúc đẩy phát triển.
Thứ ba, vai trò pháp luật trong quản lý xã hội được tăng cường. Pháp luật trở thành công cụ chính yếu trong quản trị quốc gia, thúc đẩy và bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Các quyền của con người trên các lĩnh vực: dân sự, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội được bảo đảm trên thực tế. Cơ chế bảo đảm, bảo vệ quyền con người tiếp tục được hoàn thiện. Hệ thống tư pháp được cải cách theo hướng bảo đảm công lý, công khai, minh bạch.
Thứ tư, các chủ trương, chính sách của Đảng được thể chế hóa thành pháp luật, tạo sự thống nhất giữa đường lối chính trị và pháp luật. Các đạo luật về kinh tế đã khuyến khích sự phát triển của các thành phần kinh tế, thúc đẩy tăng trưởng và hội nhập quốc tế. Việt Nam thường xuyên hoàn thiện pháp luật để đáp ứng các cam kết quốc tế, đồng thời tạo cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam vươn ra thế giới.
Trải qua 80 năm xây dựng và phát triển, những thành tựu to lớn của Nhà nước và Pháp luật Việt Nam là minh chứng sinh động cho sự vươn mình mạnh mẽ của một dân tộc độc lập, tự chủ, tự cường, sẵn sàng bước vào kỷ nguyên mới. Đây là thành quả của đường lối lãnh đạo đúng đắn của Đảng Cộng sản Việt Nam, sự đồng thuận xã hội và tinh thần làm chủ của nhân dân, thể hiện sâu sắc bản chất Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam - Nhà nước thực sự của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.